راهبردها و ماموریت‌های حوزه معاونت خدمات شهری در چهار موضوع تخصصی و یک محور تلفیقی دسته‌بندی شده که شامل موضوع محیط‌زیست شهری، موضوع خدمات عمومی و ایمنی، موضوع فضای سبز و نمای شهری، موضوع اقتصاد شهری و محور اطلاع‌رسانی، پژوهش و آموزش شهروندی است. با حسین کلخورانی معاون خدمات شهری شهرداری تهران، درباره بخشی از مسئولیت‌های این معاونت در بخش بازیافت زباله گفت‌وگو کردیم که در پی می‌خوانید:
- معاونت خدمات شهری تاکنون چه تدابیری برای کاهش تولید زباله به کار برده است؟
برای کاهش تولید زباله ابتدا باید نسبت به اصلاح الگوی مصرف در همه کاربری‌ها اعم از مسکونی، تجاری، آموزشی، اداری، صنعتی، بهداشتی و کشاورزی اقدام کنیم. در حال حاضر ضرایب نسبتا بالاست. خریدهای خانوار و سبد مصرفی آنها معمولا بیش از حد مورد نیاز است با آنکه به‌علت سطح نازل کیفیت مواد مصرفی خریداری شده، عمر مفید آن اندک است یا آنکه به‌علت فقدان کیفیت اصولا قابل مصرف نبوده و به زباله خانوار تبدیل می‌شود. همین موضوع در ارتباط با فعالیت‌های واحدهای تجاری، اداری، آموزشی، صنعتی، بهداشتی و کشاورزی نیز صادق است، کدام مزرعه، کارخانه صنعتی یا کارگاه ساده را سراغ دارید که در آن تلی از ضایعات و زائدات به علل مختلف، وجود نداشته باشد؟! فراموش نکنیم که یکی از مفاهیم توسعه پایدار؛ ساماندهی فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی به‌نحوی است که کمترین آثار منفی بر محیط‌زیست را باقی بگذارد.
- آیا واحدهایی که در بخش تولید و تخلیه زباله تخلف می‌کنند، جریمه می‌شوند؟
در سال1388 با توجه به لزوم برخورد با متخلفینی که اقدام به تخلیه زباله و نخاله در معابر، مراکز تجاری و صنعتی، جوی‌های آب، حاشیه حریم شهر و به‌طور کلی در اماکن غیرمجاز می‌کنند، ضمن هماهنگی با قوه قضاییه تعداد 170 نفر تاکنون دوره‌های آموزشی ضابطین قضایی را طی کرده و از این تعداد 130 نفر کارت ضابط قضایی را دریافت و 40 نفر نیز به‌زودی کارت مربوطه را دریافت خواهند کرد.
- آیا در این مدت، برخوردی با متخلفین صورت گرفته است؟
بله، در این مدت از مجموع اقدامات انجام گرفته توسط ضابطین مذکور تعداد 20 مورد که تخلفات بزرگ‌تری داشته‌اند به مراجع قضایی معرفی و برای ایشان حکم مقتضی صادر شد و در سایر موارد، با برخوردهای ارشادی موضوع، فیصله یافت. لیکن آمار تعداد برخوردهای ارشادی به این اداره ارسال نشده و کماکان در اختیار ستاد پاکیزگی و واحد مکانیزاسیون خدمات شهری است.
- چرا بازیافت در همه مناطق صورت نمی‌گیرد؟
در مناطق 22گانه شهرداری تهران، پیمانکاران بازیافت و بعضا عوامل متفرقه و غیررسمی مشغول تفکیک و جمع‌آوری مواد زائد جامد قابل بازیافت هستند.
- آیا نسبت درصد بازیافت در سطح مناطق، یکسان است؟
خیر، یکسان نیست و این مسئله مربوط به شرایط خاص فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر منطقه است و با ضریب مشارکت شهروندان رابطه مستقیم دارد. به هر صورت با برنامه‌های آموزشی فراگیر با استفاده از پتانسیل قدرتمند رسانه‌های گروهی(صداوسیما و مطبوعات)، امکانات و توانمندی‌های موجود در حوزه معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران و مناطق 22گانه، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، سازمان میادین میوه و تره‌بار با حضور روزانه نیم‌میلیون مراجع، که زمینه بسیار خوبی جهت اطلاع‌رسانی است، و نزدیک به 700نفر نیروهای آموزشگر بازیافت در سطح مناطق و نواحی شهرداری تهران و شورایاران محلی فعال در 376 محله تهران، و تأکید بر بحث آلودگی‌های زیست‌محیطی زباله و اثرات بازیافت در کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی آن و آموزش اهمیت تفکیک و بازیافت در مبدأ تولید زباله، قطعا ضریب مشارکت شهروندان در این ارتباط افزایش پیدا کرده و شهروندان مناطق بیشتری تحت پوشش قرار خواهندگرفت.
- بازیافتی که صورت می‌گیرد تا چه حد پیشرفته است؟
بازیافت در شرایط فعلی شبیه مسابقات دو 4 در 100 متر است. یعنی بدوا، از نان خشکی‌ها و چوبکی‌های قدیمی و همچنین کسانی که در امر خریداری مس و مفرغ و سمساری‌ها فعالیت داشتند، شروع و سپس با ساماندهی آنان و متعاقباً تشکیل شرکت‌ها و رتبه‌بندی و شروع به کار آنها به‌صورت رسمی در محدوده مناطق و بالاخره با اجرای طرح تجمیع پیمانکاران مکانیزاسیون و پیمانکاران بازیافت به پایان می‌رسد. در نظر داریم با نصب مخازن مخصوص بازیافت در راسته‌های کار و تجارت و شبکه دارای جمعیت شناور و علاوه بر آن با توزیع مخازن در واحدهای مسکونی(مجتمع‌ها و شهرک‌ها) و واحدهای اداری- تجاری- آموزشی و...، نسبت به موضوع تفکیک مواد زائد جامد قابل بازیافت و سایر پسماندهای فسادناپذیر(خشک) و ذخیره‌سازی موقت در مخازن مخصوص، تأکید و اقدام کنیم. بدیهی است در همین رابطه ماشین‌ها، خودروها و سیستم‌های جمع‌آوری مخصوص نیز پس از مطالعات کارشناسی و تعریف مشخص هرمورد، وارد سرویس می‌شوند.
- در حال حاضر چه مقدار از این تفکیک انجام می‌شود؟
در شرایط فعلی در سطح شهر، شاهد فعالیت تلفیقی از مجموعه مذکور با غلبه پیمانکاران فعلی هستیم که نمود آنها در غرفه‌های بازیافت و وانت‌های سفید رنگ که در محلات وفق بلوک‌های مشخص فعال هستند(با وجود پاره‌ای نارسایی‌ها و مشکلات در امر سرویس‌دهی و جمع‌آوری پسماندهای تفکیکی) مشاهده می‌شود. قطعا با تجمیع پیمانکاران و مکانیزاسیون کامل سیستم، وضعیت در شرایط مناسب‌تری قرارگرفته و شهروندان بیشتری در این رابطه مشارکت و خدمات بیشتری دریافت خواهند کرد.
- اما به‌نظر می‌رسد بازیافتی که صورت می‌پذیرد ابتدایی بوده و از نظم کافی برخوردار نیست؟
از نقطه نظر ابتدایی بودن روش‌های بازیافت، باید مجددا یادآوری کنم که در سطح تهران شاهد تلفیقی از فعالیت‌ها در سطوح مختلف پیشرفتگی یا عقب‌ماندگی در ارتباط با موضوع بازیافت هستیم، اما مجموعه‌ای که تحت عنوان پیمانکاران جمع‌آوری مواد زائد جامد قابل بازیافت و سایر پسماندهای خشک با نظارت سازمان مدیریت پسماند و معاونین خدمات شهری، شهرداران نواحی و رؤسای ادارات بازیافت مناطق فعال هستند، مکلفند طبق ضوابط نظام فنی و اجرایی فعالیت کرده و در این رابطه دستگاه‌های نظارت فوق‌الذکر، در شهرداری تهران نسبت به اعمال و اجرای ضوابط و مقررات، کنترل پایش‌های لازم را اعمال کنند. ضمن آنکه برابر همان نظام فنی و اجرایی فعالیت‌های بازیافت، نظم‌دهی و به سامان آوردن عناصر متفرقه و غیررسمی را مستمرا در دستور کار قرار داده و پایش مورد لزوم را وفق ضوابط نظام فنی و اجرایی معمول می‌کند.
- از 2 سال گذشته در بخش بازیافت چقدر پیشرفت داشته‌ایم؟
طی دو سال گذشته اقدامات خوبی در بخش بازیافت شهر تهران ازجمله ضابطه‌مندی هرچه بیشتر پیمانکاران، با تأکید بر بلوک‌بندی و بهبود سیستم جمع‌آوری، به عمل آمده است. یادآوری می‌کنم در سطح جهان رویکرد به بازیافت از سال‌های اولیه دهه1960 میلادی به‌صورت جدی در دستور کار شهرداری‌ها قرار گرفته و با وجود آنکه به‌عنوان مثال، مقرر بود که تا سال2005 میلادی، 100درصد زباله اتحادیه اروپا تفکیک و بازیافت شود(با توجه به نسبت 70درصد خشک و 30درصد تر زباله اروپا که نسبت معکوس با زباله تهران دارد) هنوز نیز رقم 90درصد حاصل نشده است.
- به‌نظر می‌رسد در قیاس با کلانشهرهای دنیا در بخش بازیافت، این پیشرفت قابل ملاحظه نبوده است.
با توجه به جایگاه‌های سنتی حوزه عملکردی بازیافت و شروع فعالیت‌ها در سال1348 که نخستین کارخانه کود گیاهی تهران راه‌اندازی شد و سپس حرکت جدی در این رابطه، ظرف سال‌های پس از انقلاب، نه تنها در تهران که در سراسر کشور پیشرفت تفکیک و جداسازی و پردازش و بازگشت مواد تفکیکی به چرخه تولید، در قیاس با کشورهای همسایه و خاورمیانه شایان توجه است. لازم است بگویم هم‌اکنون شهرداران شهرهای بزرگ عراق در همین زمینه مشغول بازدید از تهران هستند و در این رابطه تبادل‌نظر و مشاوره فنی به مدیریت شهری در بسیاری از کشورهای همجوار همچون عراق، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و افغانستان ارائه می‌شود.
- چرا در سطح شهر سطل زباله به اندازه کافی وجود ندارد؟
با توجه به اینکه پروژه مکانیزاسیون کار جدیدی در کشور است، درخصوص جانمایی، مناطق بیست و دوگانه(نواحی 123گانه) به‌دلیل اینکه این امر مهم باید ظرف مدت 45 روز در کل شهر انجام شود؛ کارشناسی دقیقی ابتدا صورت نگرفت که این یکی از دلایل کمبود مخازن است. سرقت‌های افراد سودجو در سطح شهر و عدم‌جایگزینی مخازن، علت بعدی کمبود سطل‌های زباله است. اما اکنون کلیه مخازن به شرکت‌های پیمانکاری تحویل داده شده و مسئولیت جایگزینی مخازن موجود به‌عهده پیمانکاران است که استقرار مخازن جدید به‌زودی انجام و کمبود مخازن به‌طور کامل برطرف خواهدشد.
- چرا در زمینه استفاده از ظروف یکبار مصرف تجزیه‌پذیر آنچنان که باید فرهنگ‌سازی نشده است؟
استفاده از ظروف یکبار مصرف تجزیه‌ناپذیر، اعم از بطری‌های نوشابه، ظرف‌های مخصوص غذا و کیسه و سبدهای مخصوص کالا در دو رده قرار می‌گیرند: آنها که به سفره و در بسته غذایی مردم وارد می‌شوند و بخش دیگر سبدها و کیسه‌های پلاستیک که به‌طور مستقیم در سفره مردم وارد نمی‌شوند. لیکن به‌صورت روزمره مورد مصرف شهروندان قرار می‌گیرند.
در این رابطه به موضوع از دو بعد بایستی نگاه کرد: یکی موضوع فرهنگی که مردم با این ظروف بعضا آشنا نیستند. نتیجتا مصرف این ظروف نیز در این ارتباط در سطح نازلی قرار دارد که لازم است با اطلاع‌رسانی و معرفی این ظروف، بازار مصرف مناسبی برای آنها ایجاد شود. دوم اینکه اصولا تولید ظروف یکبار مصرف با پایه گیاهی در دنیا از قدمت زیادی برخوردار نیستند لیکن همانگونه که مصرف آنها در سراسر جهان حتی در آسیا به سرعت در حال گسترش است، در ایران نیز به همین ترتیب این ظروف کم‌کم جای خود را در بازار باز می‌کنند. سازمان مدیریت پسماند قصد ندارد استفاده از ظروف یکبار مصرف فعلی را محدود کند، لیکن قرار است نسبت به سالم‌سازی این ظروف، هم برای مصرف‌کنندگان و هم محیط‌زیست از طریق آشنایی فعالان در این صنعت بل بیو‌پلیمرهای رایج، اقداماتی صورت گیرد. با تأکید بر آنکه ظروف تولید شده بر پایه گیاهی، برای سلامتی انسان فاقد خطر هستند.
در حال حاضر نیز عرضه این محصول، کمتر از تقاضای بازار است. اما قصد داریم با استفاده از امکانات بالقوه موجود در مجموعه صالح‌آباد و فراخوان- علاوه بر دعوت از صاحبان صنایع تبدیلی- از تولیدکنندگان این ظروف نیز دعوت کنیم و با حمایت از این صنعت در جهت سلامت شهروندان و محیط‌زیست از طریق توسعه استفاده از ظروف یکبار مصرف بیوپلیمری با پایه گیاهی، اقدام کنیم.
